АНУ-ын Төрийн Департмент DV-2011 буюу 2011 оны ногоон картны сугалааны өргөдлийг 2009 оны 10 дугаар сарын 2-ноос 11 дүгээр сарын 30 өдрийн 12 цаг хүртэл хүлээн авах болсноо АНУ-ын Элчин сайдын яам /ЭСЯ/-наас мэдэгдэж байна. Энэхүү сугалаанд сүүлийн жилүүдэд манай улсын иргэд олноор оролцон цөөнгүй монголчууд тус улсад оршин суух ногоон карт авах болсон билээ. Энэ удаагийн сугалаанд оролцохыг хүсэгчид өргөдлөө аль болох эрт өгөхийг зөвлөж манай улсад суугаа АНУ-ын ЭСЯ-наас зөвлөж байна. Сугалаанд оролцогчид өргөдөлдөө И-мэйл буюу цахим шуудангийн хаягаа заавал оруулах ёстой. Та олнайнаар бүртгүүлэхдээ бүртгэлийн дугаар авах бөглөхөд танд тусгай код өгөх бөгөөд үүгээр сугалааны үр дүнг шалгаж байх боломжтой болох юм.
.
Жич: Та сугалаанд оролцохдоо баталгаат шуудангийн хаягтай байхыг зөвлөж байна. Өөрийн нэр дээр шуудангийн хайрцагтай болоход анх нээхэд 6000 төгрөг, сарын бүрийн 800 төгрөгний хураамж төлөхөд хангалттай юм. Дэлгэрэнгүй мэдээлэл болон зааварчилгааг эндээс авна уу?
Энд шинээр ирсэн хүмүүст төдийгүй удсан хүмүүст ч гэсэн апартмент, байшин шинээр түрээслэх, хүлээлгэж өгөх зэрэгт асуудал гарсаар байдаг билээ. Байр түрээслэгчид өөрсдийн эрх, үүрэг хариуцлагаа мэдэж байх нь тэдэнд тулгарах бэрхшээл асуудлыг багасгаж, эсвэл бүр урьдчилан сэргийлэх бололцоог өгөх бөгөөд дээрх асуудлуудтай холбоотой хэрэгцээтэй, санууштай мэдээллүүдийг судалж үзсэнээ та бүхэнтэй хуваалцаж байна.
.
Байрны эзэн, түүнийг эзэмшлийг хариуцаж байгаа менежер нь хэдийгээр өөр боловч цаашид байрны эзэн, дахин давтаж хэрэглэхгүй тулд бүх төрлийн сууцыг байр зэргээр хэрэглэх болно. Байр хөлслөхийн өмнө өөрийн тань шаардлагыг хангах байр олно гэдэг мэдээж нөр их хөдөлмөр. Тэгвэл таалагдсан байраа үзэхээр ирэхийн өмнө утсаар байрны эзнээс дараах асуултуудыг асуувал зохилтой.
.
Ерөнхий асуултууд:
- Хэзээ энэ байр нүүж ороход бэлэн болох вэ?
- Сарын төлбөр хэд вэ?
- Депозит хэд вэ?
- Байр нь хэдэн давхарт вэ?
- Танайх нүүж ирэхэд ямар нэг хямдрал, урамшуулал үзүүлж байгаа юу? /Xэрэв зар сурталчилгааг нь харсан бол тэндээс лавлаж асуух зүйл байвал асуух/
- Би сар сараар гэрээ байгуулж болох уу? Эсвэл урт хугацааны гэрээ хийхийг шаарддаг уу?
- Байрны хэмжээ, зай нь хэд вэ?
- Угаалгын газар, бассейн зэрэг ямар ямар үйлчилгээний хэсэгтэй вэ?
- Байр бүрт өөрийн гэсэн парклах газартай юу? Хаалттай эсвэл дээвэртэй паркан уу?
- Амьтан тэжээж болох уу? Депозит нь хэд вэ?
- Байр цэвэрхэн үү? Чимээ шуугиан ихтэй юу?
- Түрээснээс гадна бусад ямар, ямар төлбөрийг хөлслөгч хариуцан төлөх вэ?
.
Ялангуяа сүүлчийн асуулт нэлээд чухал бөгөөд тог, хийгээс гадна зарим байранд байр хөлслөгчийн даатгал зэрэг нэмэлт төлбөрүүдийг менежерүүд байрны үнэнд оруулж хэлдэггүй. Энэ асуултыг тавиагүй хөлслөгч гэрээнд гарын үсэг уншилгүйгээр зурсанаар байрны сарын төлбөрөөс гадна урьдчилж тооцоолоогүй нэмэлт төлбөрүүдтэй тулгарах болно.
.
Дашрамд Renters insurance буюу хөлслөгчийн даатгалыг ямар зориулалттай болохыг тайлбарлая. Энэ даатгалаар байр хөлслөгчийн болгоомжгүйгээс, эсвэл түүнээс үл хамааран гарсан ч түүнийг буруутгаж үзэхээр хохирлуудын эсрэг даатгагддаг аж. Байрны эзэн өөрийн даатгалтай ч энэ төрлийн хохирлыг барагдуулдаггүйгээс их хэмжээний төлбөр хөлслөгчид буухад хүрэх тул зарим байр энэхүү даатгалыг сарын төлбөрт оруулж суутгаж байдаг. Нөгөө талаас хэдийгээр илүү мөнгө төлөхөд хүргэж байгаа ч энэхүү даатгал нь байр хөлслөгчийн өмнөөс гал, ус зэрэг байранд гарсан элдэв хохирлыг барагдуулахаас гадна хулгай болон бусад тохиолдлын улмаас өөрт гарсан хохирлыг нь мөн барагдуулж өгдөг байна.
.
Эдгээр жишээнээс гадна бусад зүйлийг лавлаж мэдэх хэрэгтэй бөгөөд сайтар судлах нь орсон хойноо элдэв гэнэтийн асуудалтай тулгарахаас зайлсхийх боломжийг олгоно. Түүнчлэн хариултаас өөрт тань тохиромжгүй байр гэдгийг олж мэдвэл цагаа хэмнэх болно.
.
Ингээд боломжийн санагдвал хэзээ ирж үзэж болох талаар асууж цаг товлоорой. Товлосон цагтаа очиж уулзахын өмнө өөрийн бичиг баримтаа бүрдүүлэх нь зөв юм. Ойрын үеийн кредит түүх, өмнөх байрны эзнээсээ болон ажлын газрын даргаасаа авсан захиа, ажлын эсвэл оюутны тодорхойлолт зэрэг байвал авч очоорой. Түүнчлэн цалингийн тодорхойлолт /pay check stub/, W2 зэргийг орлогын баталгаа болгож авч очиж болно. Зурагтай ID-гаа бүү мартаарай. Таньд байрыг тайлбарлан үзүүлэх үед асуултууддаа түр тэвчиж яриа, амлалтыг нь анхааралтай сонс.
.
Ингээд байр таалагдвал хэзээ нүүж орох боломжтойгоо байрны эзэнд мэдэгдээрэй. Нөгөө талаас байрны эзэн ирээдүйн хөлслөгчийн өргөдөлд дүгнэлт өгөхийн тулд асуулт асуудаг. Харин асуухыг зөвшөөрдөг, хориглодог асуултууд бий.
.
Дараах төрлийн асуултыг таниас асууж болно. Үүнд:
- Ямар төрлийн ажил хийдэг вэ?
- Энэ ажлаа аль зэрэг удаан хугацаагаар хийж байгаа вэ?
- Хэдэн долларын цалинтай вэ?
- Хэдэн хүн амьдрах вэ?
- Өмнө нь таныг байрнаас албадан гаргасан тохиолдол бий юу? гэх мэт.
Эдгээр асуултуудаар таны төлбөрийн чадварыг тогтоож байна. Харин асуухыг хориглосон буюу The Fair Housing Act хуулийг зөрчсөн асуултанд:
- Таны арьсны өнгө
- Шашин шүтлэг
- Нас
- Гэр бүлийн байдал
- Цагаачлалын статус
- Сексийн хандлага зэрэг асуултууд орно.
.
Эдгээр асуултууд таныг төлбөрөө төлж чадах эсэхийг тогтоохтой ямар ч холбоогүй. Хэдийгээр The Fair Housing Act нь 1968 онд хүчинтэй болсон ч гэсэн жилд хэдэн мянган хүн байр түрээслэх, худалдан авах үед хууль бус татгалзсан хариуг авсаар байгаа юм байна. Уг хуулиар хэрэглэгчийн арьс өнгө, гарал үүсэл, үндэс угсаа, шашин шүтлэг, нас хүйс, гэр бүлийн болон эрүүл мэндийн байдалд үндэслэн байрнаас татгалзсан хариуг өгөхийг хориглож өгсөн байдаг.
.
Хэрэв хуулийг зөрчсөн нь тогтоогдвол тухайн хүнд маш өндөр торгуулийг тухайлбал, шүүх, хуулийн үйл ажиллагаатай холбоотой зардлууд, хохирол дээр нэмж иргэний торгууль, хэрэв анх удаа бол 55,000 доллар, давтан үйлдэлд 110,000 доллараар торгохоор зааж хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалдаг.
.
Тахир дутуу иргэдээс гадна арьс өнгөний хувьд харууд, хиспаник, ази хүмүүст “housing discrimination” буюу байрны гадуурхалд илүүтэй өртөж байна гэж “Parade” сэтгүүлд дурджээ.
Уг хуулийг зөрчсөн жишээнд:
- Тахир дутуу хүнд зориулалтын паркин гаргаж өгөхгүй байх, тэдэнд үйлчлэгч амьтныг нь байлгахаас татгалзах
- Байр хөлслөгчийн арьс өнгө, шашин шүтлэгээс хамаарч өндөр рент, депозит тогтоох, байр байсаар байтал байхгүй гэж хэлэх
- Хүүхэдтэй гэр бүлд хүүхдүүдийг байрны гадаа тоглохыг хориглох
- Түрээсийн төлбөрт секс хийхийг шаардах гэх мэт.
.
Хэрэв таныг байр түрээслэх, худалдан авах үед танийг хууль бусаар гадуурхсан бол гомдол мэдүүлэх, ер нь The Fair Housing Act-ын талаар илүү ихийг мэдэхийг хүсвэл HUD 1-800-669-9777 утсаар болон www.hud.gov/fairhousing сайтаар орж дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.
.
За ингээд байр таньд таалагдаж, та ч гэсэн байр хөлслөх нөхцөлийг хангаж байвал байрны эзэн таньд түрээсийн гэрээг танилцуулах болно. Уншаагүй ч байсан гэрээнд гарын үсэг зурсан л бол та уг гэрээнд заасан хариуцлаганд хүлэгдсэн гэсэн үг тул гэрээг хийхийн өмнө яаралгүйгээр сайн унших, ойлгохгүй бол нэг хувийг авч хэн нэгнээр сайн уншуулж тайлбарлуулсны дараа л нөхцөлийг нь хүлээн зөвшөөрөхөөр бол гарын үсэг зураарай. Findlaw.com сайтын судалгаагаар судалгаанд оролцогчдын дөрөвний нэг хувь нь гэрээг зөвхөн хальт хардаг гэж гарчээ. Гэрээний нөхцөлийг нарийвчлан уншихгүйгээр, эсвэл дутуу уншин гарын үсэг зурснаар дараа нь буцах аргагүй байдал, торгууль, төлбөрт орж болзошгүй.
.
Эцэг эхчүүдэд анхааруулга
Дээр дурдсан Fair Employment and Housing Act нь хөлслөгч таны эрх ашгийг хамгаалдаг. Тэгвэл нөгөө талаас энэ хуулийн дагуу зарим нэг нөхцөлийг үл тооцвол нөгөө бүртгэлтэй гэгддэг сексийн янз бүрийн гаж донтонгуудад байр хөлслөхөд татгалзах ёсгүй байдаг.
.
Иймд иймэрхүү муу хүмүүстэй ойр амьдрахгүйн тулд рентний гэрээ байгуулж нүүхийн өмнө цагдаагийн байгууллагын сайтаас таны сонгосон байрны ойр байгаа эсэхийг бүртгэлээс нь шалгаарай. Ингээд сонгож олсон байрандаа нүүхээр шийдэж гэрээгээ байгуулсан бол нүүхийн өмнө дараахь зүйлсийг санахад илүүдэхгүй.
.
- Хэрэгцээгүй эд зүйлсээсээ салах, хандивлах, хаях
- Бүх зүйлээ хайрцаглаж янзлахдаа хайрцаг бүрийн гадна талд аль өрөөнд оруулах, дотор юу байгааг тэмдэглэх
- Телевизийн удирдлага, гоо сайхны зүйлс зэрэг хамгийн сүүлд авч хийх зүйлүүддээ зориулж “сүүлийн хайрцаг” гэж бичсэн хайрцгийг бэлдэх
- Нүүхийн өмнө урьдчилан тог цахилгаан, хий, утас, интернэт зэрэг үйлчилгээ зогсоож шинэ хаяг уруугаа залгуулах
- Бүх хаягаа шилжүүлэх
- Тодорхой нөхцөлийг хангасан тохиолдолд замын зардал, нөхөр/эхнэрийн ажил хайхад гарсан зардал гэхчилэн нүүхэд гардаг хэдэн зардлууд таксаас хасагдах боломжтой байдаг тул бүх бичилт, талоноо хадгалаарай. Тавигдах нөхцөлийг дараахь линкээс орж үзнэ үү. http://www.irs.gov/taxtopics/tc455.html
.
Байранд орсны дараа байрны эзэн зөвхөн дараах тохиолдолд л танай гэрт орох эрхтэй. Үүнд:
- Онцгой нөхцал байдал /emergency/ гарсан үед
- Шаардлагатай эсвэл ярилцаж тохиролцсон засвар үйлчилгээг үзүүлэх үед
- Уг байрыг худалдан авахаар сонирхож байгаа болон зээл олгогчдод, ажилчин контракторууд, хөлслөхөөр сонирхож байгаа хүмүүст үзүүлэхээр
- Утааны детекторыг шалгах, засварлахаар
- Усан орыг зөв байрлуулсан эсэхийг шалгахаар
- Шүүхийн шийдвэрээр
- Хөлслөгчид байраа орхин нүүсэн, хөлслөхөө больсон тохиолдолд зэрэг болно.
.
Дээр дурдсан эхний болон сүүлийн тохиолдлоос бусад тохиолдолд байрны эзэн таньд урьдчилан, багаар бодоход 24 цагийн өмнө орох шалтгаанаа дурдсан мэдэгдлийг бичгээр өгсөн байх ёстой. Харин байрны эзэнтэйгээ засвар үйлчилгээ хийлгэхээр амаар тохролцсон тохиолдолд заавал бичгээр мэдэгдэл өгөх албагүй бөгөөд амаар хийсэн тохиролцоо нь байр уруу хэзээ, хэдэн цагийн орчимд орохоо тохиролцож, орох өдрөөсөө нэг 7 хоногийн дотор хийсэн байх ёстой гэж заадаг байна.
.
Ихэнх гэрээнд "...байрыг жирийн элэгдлийг хасаад /normal wear and tear/ анхны байсан нөхцөлд нь хүлээлгэж өгнө” гэж заасан байдаг. Нүүж гарсны дараа байрны эзэнтэй депозитын талаар маргаан хийхгүйн тулд орох гэж байгаа байрныхаа нөхцөл байдлыг сайн судалж үзээрэй. Хэрэв нэлээд хэмжээний депозит тавьсан бол илүүтэй сайн нарийн шалгаарай. Үүний тулд юмаа зөөж оруулахын өмнө байрны эзний хамтаар байран дундуур явж шалгах хэрэгтэй. Ингэснээр нүүж орохын өмнөх байрны нөхцөл байдлыг хоёул хүлээн зөвшөөрөхөд хэрэг болно.
.
Ингээд нөхцөл байдлын талаар бичгээр тэмдэглэл хөтлөх хэрэгтэй. Хэрэв байрны эзэн шалгах, хүлээж авах хуудасгүй байвал өөрөө тийм хуудас бэлдээрэй. Жишээ нь Калифорний Department of Consumer Affairs байгууллагын www.dca.ca.gov/publications/landlordbook сайтаас “inventory checklist” гэдгийг сонгосноор байрны байдлыг шалгах жагсаалтын /checklist/ хуудсыг үнэгүй хэвлэж авах боломжтой. Мөн дээрх сайтнаас байр хөлслөгчдөд хамааралтай олон зөвлөгөөг олж уншиж болно. Энэхүү хуудсыг бөглөхийн тулд таньд бал харандаа, цаас, шугам, метр болон зургийн аппарат хэрэг болно. Жишээ нь ханын будагны хэсэг хуурч унасан бол хэмжиж тэмдэглэх нь зүйтэй.
.
Байрны эзнээс алийг нь шинээр авсан, хийсэн болохыг асууж мэдээрэй. Ялангуяа шал, хивс, зуух плитка, цонх гэх мэтийг. Үүнийг бөглөх явцдаа хамгийн ихээр суутгагдах зүйл юу болох, түүнээс хэрхэн сэргийлэх талаар мэдэж авах юм. Үүнд ихэвчлэн цэвэрлэгээний үнэ, төлөөгүй рентний төлбөр зэрэг орох боловч хивс хамгийн их суутгагддаг зүйл болдог гэж ЛА-ийн 400 гаруй байрыг хариуцаж ажилладаг Jim Silton гэдэг хүн хариулжээ.
.
Хивс шинэ эсэхийг асууж мэд, хэрэв хуучин бол нөхцөл байдлыг сайн тэмдэглэ. Зөвхөн хивсний талаарх асуултыг дугуйлснаар орхиж болохгүй бөгөөд жижигхэн толбо, элэгдсэн хивс хэдэн зуу, хэдэн мянган долларын торгуульд оруулж магад тул сайн бичиг тэмдэглэж авахыг зөвлөсөн байна. Бусад шал, мод, хулдаасан төрлийн шалны нөхцөлийг тэмдэглэж авааарай. Сайн чанарын будагны үнэ жилээс жилд нэмэгдэж байгаа тул ханын будгийг анхаараарай. Том хадаасны нүх, ханан дахь жижиг толбо л тэр ханыг бүтнээр будахад хүргэж магад.
.
Хэрэв таныг нүүж орох үед хананд элдэв асуудал байсан бол зургийг нь авч баталгаажуулаарай. Мөн дээр нэмээд байрны жижиг план зургийг зурж ханын хаана гэмтэл байсныг Х-ээр зурж тэмдэглэхэд илүүдэхгүй. Цахилгаан хэрэгслэл, жорлон ванныг урьдчилж шалгах, ашиглаж хэрэглэх үед ямар нэгэн гэмтэл байвал байрны эзэнд дор нь яаралтай мэдэгдэхгүй бол таны депозитны хэсэг үүний засварт яваад өгч магадгүй. Усны крант, ванн, душ, угаалтуурын доогуур хөгц байгаа эсэхийг үзэж шалга. Хэрэв байранд ямар нэгэн усны алдагдал гарч хөгц үүссэн бол таны буруу биш билээ.
.
Харин усны алдагдлыг яаралтай мэдэгдээгүй бол таны буруу болох болно. Амьдрах явцад гарсан эвдрэл, гэмтлийг байрны эзэнд бичгээр ямагт мэдэгдэж байх нь дараа үүсч болох үүрэг хариуцлага, аюулаас урьдчилан сэргийлэхэд хэрэг болно. Мөн ховор, үнэт, орлуулахад үнэтэй, тусгай арчилгаа шаардагдах эд зүйлс байгаа бол үнэ, нөхцөл байдлаас нь гадна эзнээр нь бүр нарийн тайлбарлуулж ав. Ингээд бүх зүйлийг тэмдэглэж авсны дараа 2 тал гарын үсэг зурж нэг нэг хувийг авч үлдээрэй. Мөн нүүхдээ харьцуулахад амраар нь ижил хуудсыг бөглөж хүлээлгэж өгөөрэй. Мөн депозитын хэмжээний талаар хэлэхэд, жишээ нь Калифорний хувьд тавилга хогшилгүй байранд тавих депозит 2 сарын рентний төлбөрөөс, тавилгатай байрных 3 сарын төлбөрөөс ихгүй байх ёстойг California Civil Code http://www.leginfo.ca.gov-д/ заасан байна.
.
Харин хамгийн бага хэмжээний талаар байрны эзэн өөрөө тогтоох боломжтой юм байна. Депозит дотроо түрээс, амьтны, түлхүүрийн, цэвэрлэгээний зэрэг ангилж болох боловч ямар ч байдлаар нэрлэж ангиллаа ч нийт хэмжээ нь дээрх заасан хязгаараас хэтрэх ёсгүй. Мөн буцааж олгогдохгүй депозит, түүний дотор цэвэрлэгээний зэрэг нэрлэсэн буцааж олгодохгүй депозит хөлслөгчөөс авахыг хуулиар хориглодог. Хөлслөгчийн депозитыг байрны эзэн төлөгдөөгүй рент, анх нүүж орох үеийн хэмжээнд байрыг цэвэрлэх, жирийн элэгдлээс гаднах гэмтэл согог, мебель хогшил зэрэг эзний эзэмшлийн зүйлийг засварлах зэрэгт суутгахыг зөвшөөрдөг.
.
Түүнээс гадна ямар ч мужид хүн амьдрах аюулгүйн болон эрүүл ахуйн нөхцөлийг хангаагүй байрыг бусдад түрээслэхийг хориглодог гэдгийг мэдэхэд илүүдэхгүй. Жишээ нь Калифорн мужийн хуулиар байр түрээслэхийн өмнө дараахь нөхцөлүүдийг хангасан байх ёстой. Үүнд:
.
- Дээврээс ус гоожихгүй байх, гадна хананд цууралт байх ёсгүй, хаалга, цонх бүрэн бүтэн байх
- Орох хаалга, цонх зохих шаардлагыг хангасан цоож, түгжээтэй байх ёстой
- Ус, хийн хоолойнууд зөв суурилуулж, зохих засвар үйлчилгээ нь хийгдсэн байх
- Халуун хүйтэн устай байх, муу усны шугам зохих ёсоор ажилладаг байх
- Халаалтын систем ажилладаг байх
- Гэрэл, цахилгааны утас, цахилгаан хэрэгслүүд зохих ёсоор ажилладаг байх
- Барилга, түүний эргэн тойронд цэвэр, ариун цэврийн нөхцөлийг хангасан байх, ямар нэгэн хог, хаягдал, мэрэгч, шавьжгүй байх ёстой
- Зохих тооны хогны савтай байх
- Шал, шат, шатны бариул сайтай байх зэрэг болно.
.
Байранд байх үедээ
Байр түрээслэгч ч гэсэн зохих хуулийг баримтлах ёстой. Үүнд: байрыг цэвэр байлгах, хог хаягдлыг зохих журмын дагуу хаях, зайлуулах, бүх цахилгаан, хийн хэрэгслэлийг зөв, цэвэр хэрэглэх, байрыг гэмтэл, муутгалтаас сэргийлж байх, байрыг зориулалтын дагуу ашиглах зэрэг багтана.
.
Хэрэв нүүж орсоноос хойш байранд ямар нэгэн асуудал гарвал жижиг гэлтгүй дор нь байрны эзэндээ мэдэгдээрэй. Зарим хүмүүс хэт жижиг асуудлаар хандахаас санаа нь зовдог. Хариуцлагатай байрны эздүүд харин ч байранд гарч байгаа ямар асуудлыг сонсож мэдэхийг хүсдэг. Тэд засвар үйлчилгээ хийгээгүйгээс байр хөлслөгчдөд тав тухгүй байдал үүсч түүнээс болж нүүгээсэй гэж бодохгүйгээс гадна жижиг хэмжээний асуудлууд том асуудал болон хувирч дараа нь их зардлаар засахад хүрч магадгүй тул ийнхүү анхаарал тавьдаг байна.
.
Ялангуяа ус алдалт, мултарсан шатны бариул зэрэг байр болон хүнийг гэмтээх магадлалтай асуудлуудыг яаралтай мэдэгдэж засуулах шаардлагатай. Харин яаралтай бус асуудлуудыг байрны эзэнд тохиромжтой цаг үед, байрны мөнгөө илгээхдээ зурвас явуулах зэргээр мэдэгдэж болно.
.
Байрнаас нүүхдээ
Нүүхээр шийдвэрлэсэн тохиолдолд зохих нүүх протоколын дагуу байрны эзэндээ бичгээр урьдчилан мэдэгдэх ёстой. Нүүхээр шийдсэн шалтгаанаа эргэн харж үзээрэй. Шалтгааныг curable буюу шийдвэрлэх бололцоотой, incurable буюу асуудлыг шийдвэрлэх бололцоогүй гэж 2 ангилж болно. Жишээ нь шийдвэрлэх бололцоотойд: чимээ шуугиан ихтэй хөршүүд, түрээсийн төлбөр нэмэгдсэн, крантнаас ус дусалж байгаа зэрэг орж болно.
.
Нөгөө шалтгааны жишээнд: тохиромжгүй байршил, тогтмол үүсвэрээс гарах шуугиан, байрны эзэн, байрны менежер гарсан асуудлыг засч шийдвэрлэж чадахгүй, эсвэл хүсэхгүй байх зэргийг оруулж болно. Хэрэв шалтгаан тань засах боломжтойд багтаж байвал яаран нүүлгүйгүйгээр юуны түрүүнд эзэндээ асуудлыг шийдвэрлүүлэх энгийн бөгөөд шулуухан үгтэй захиаг өгөх нь зүйтэй юм.
.
Хэрэв байрны тань түрээсийн төлбөр ихэссэн бол өөрийн ижил нөхцөлийн байрны үнийн судалгааг хийж жишээ болгон захиандаа хавсаргах жишээтэй. Мөн захиандаа асуудлыг шийдвэрлэх арга замыг зөвлөмжийг оруулна. Жишээ нь: Манай дээд хөршийг шөнө дундаас хойш хөгжмөө чанга орилуулахгүй байхыг гуйж өгнө үү, Хагас сайн өдөр бүр миний машины паркны зайд өөр хүн парклаад байгааг зогсоож өгнө үү гэх мэт. Хэрэв байрны эзэн тань ямар нэгэн хариу өгөхгүй байх, эсвэл дургүйцсэн байдлаар хандвал засах тодорхой хугацаа боломж өгсөний дараа эндээс нүүсэн нь дээр үү, нүүгээгүй нь дээр үү гэдгээ бодож эхлэх нь зүйтэй.
.
Дахин шинэ газар уруу нүүхэд өөр байрны судалгаанаас өгсүүлээд нүүхтэй холбоотой асуудлууд, байрны депозит, тог, халаагуураа шилжүүлэх, хаягаа шилжүүлэх гээд ар араасаа асуудлыг дагуулна. Бүгдийг тооцоолж үзсэний дараа нэгэнт нүүхээр шийдвэрлэвэл нүүхийн өмнө байрны эзэндээ утсаар урьдчилан мэдэгдэх нь зөв санаа аж. Ийнхүү мэдэгдсэнээр байрыг суллах, цэвэрлэх, оронд нь хүн суулгах зэрэг ажлуудыг зохицуулахад тэдэнд хугацаа олгох тул дуртай байх бөгөөд түүнчлэн дараагийн байр хөлслөх тодорхойлолт гаргаж өгөхөд нэмэр болно.
.
Хамгийн сүүлд хийгдсэн гэрээгээ дахин дэлгэрэнгүйгээр сайн хянаж үз. Депозитоо бүрэн бүтэн авахын тулд гэрээний нөхцөлүүдийг, түүний дотор шаардагдах нөхцөлүүд, заасан өдрүүдийг нь сайн хараарай. Калифорнийн хувьд мэдэгдэх хугацаа ихэвчлэн 30 хоногийн өмнө гэж заасан байдаг. Энэ талын мэдээллийг мужийн Department Consumer Affairs байгууллагын сайтаас, Калифорний хувьд http://www.dca.ca.gov/ /1800-952-5210/ сайтаас landlord-tenant information хэсгээс уншаарай. Бичгээр өгөх мэдэгдэлдээ ихэвчлэн “Tenant’s 30-Day Notice to Vacate” гэсэн гарчигтайгаар бичсэн өдөр, нүүх өдөр, нэр, хөлсөлж байгаа байрныхаа хаяг, депозитоо хүлээж авах хаяг зэргээ оруулах бөгөөд байрны эзэндээ хаяглаж, рентний төлбөр хүлээж авдаг хаягаар явуулна.
.
Энэхүү мэдэгдлийг явуулах хуультай бөгөөд хэрэв үгүй бол хэдийгээр байрнаас нүүсэн ч гэсэн өөр хүн шууд нүүж ороод түрээс төлж эхлээгүй л бол дахин 1 сарын төлбөрт унах магадлалтай юм. Нүүхдээ бүх хог, илүүдэл хэрэггүй зүйлсээ өрөө, байрнаасаа гаргаж цэвэрлэсэн байх ёстой. Хэрэв байрны хогийн саванд багтахгүй тохиолдолд нийтийн хог хаядаг цэгүүдэд хаях хэрэгтэй бөгөөд хэрэв хууль бусаар хог хаягдал гудамж талбайд орхисон тохиолдолд ачиж хаясан зардлыг байрны эзэн депозитноос тань суутгах эрхтэй. Хууль бусаар хаясан хог хаягдлын торгууль 1000 доллар, үүнийг мэдээллийг өгсөн хүнд өгдөг гэдгийг санахад илүүдэхгүй.
.
Нүүсний дараа депозитоо бүрэн авч чадахгүй байх асуудал Монголчууд гэлтгүй бусад хөлслөгчдөд ч байнга тулгардаг. Байрыг ямагт биеэр хүлээлгэж өгөх хэрэгтэй бөгөөд байр дундуур хүлээж авах хүнтэйгээ цуг явж цэвэрлэгээ шаардлагатай эсэхийг тогтоож, хэрэв шаардлагагүй бол мөнгөө бүрэн буцааж авна гэдгээ баталгаажуулж гарын үсгийг нь зуруулж авах буюу хүлээлгэж өгсөн мэдэгдлийн хувийг авахыг бодоорой.
.
Зарим тохиолдолд бүх юм сайн, цэвэрхэн байна гэж хүлээж авсан атлаа хивсний цэвэрлэгээ, ерөнхий цэвэрлэгээ гэх зэргээр нэлээд мөнгийг суутгасан байдаг. Энэ тохиолдолд хамгийн түрүүнд хийх зүйл бол байрны эзэн, оффист мөнгөө авах шаардлагаа бичгээр тавих хэрэгтэй. Үүнд баталгаа болгож орохын өмнө авсан фото зураг, хүлээж авах үедээ гарын үсэг зуруулсан бичиг зэрэг байвал хавсаргах хэрэгтэй.
.
Мөн өөртөө хувиа авч үлдэхээ бүү мартаарай. Хэрэв энэ захианд тань хариу ирэхгүй бол дараах алхмуудыг хийж болно. Шүүхээр шийдвэрлүүлэхээр оршин суугаа хотдоо жижиг зарга /small-claim action/ гаргаж хөөцөлдөж болох боловч шүүхийн зардал нь таны авахаар хөөцөлдөж байгаа мөнгөнөөс давах магадлалтай тул Better Business Bureau-д гомдол гаргасан дээр юм байна.
.
Байрны эзэн, менежер энэхүү нэр хүндтэй байгууллагын мэдээллийн дагуу маргалдахаасаа илүүтэй нэг их мөнгө биш тул бушуухан өгөөд салах нь их байдаг аж. Түүнчлэн хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах ЗГ-ын агентлагууд, хэвлэлийн албаныхантай холбогдож тэднээс таны өмнөөс асуудлыг тавих боломжийг олж мэдээрэй.
АНУ-д байгаа Монголчуудын ихэнх нь F-1 виз-тэй байдаг төдийгүй, тус улсыг зорихоор төлөвлөж байгаа хүмүүсийн дийлэнх хэсэг нь мөн энэ төрлийн визээр зорчихоор мэдүүлэг өгдөг. Энэ удаа F-1 визтэй холбоотой зарим нэг асуудлаар нэмэлт мэдээлэл оруулж байна.~ Санхүүгийн баталгаа
~ I-20 маягт
~ I-539 маягт
~ I-94 маягт
~ DSO
~ АНУ-ын Цагаачлалын алба
~ F-1 Визний статус/ ангилал
~ Визийн бусад төрлүүд
~ Оюутнууд болон солилцоогоор зорчигчдын мэдээллийн систем (SEVIS)
~ Санхүүгийн баталгаа
Гадаадын оюутнууд АНУ-д суралцах оюутны виз мэдүүлэхдээ санхүүгийн баталгаа үзүүлэх шаардлагатай байдаг. АНУ-ын цагаачлалын алба, Элчин сайдын яамны ажилтан тухайн оюутан ажил хийхгүйгээр сургалтын төлбөрөө төлж, АНУ-д амьдрах боломжтой болохыг баттай мэдэх хэрэгтэй гэж үздэг. Санхүүгийн баримт нотолгоог оюутан өөрөө эсвэл батлан даагчаараа гаргуулж болно.
Санхүүгийн баталгаа гаргахад зориулсан шаардлагын тvвшин болон тавигдах нөхцлүүдийг доорхи жагсаалтаас үзнэ үү.
~ Санхүүгийн баталгааг хичээлийн програм эхлэх эсвэл сунгалт хийхээр хүсэлт гаргасан өдрөөс эхлэн 6 сарын дотор гаргасан байх хэрэгтэй.
~ I-20 маягт
~ I-539 маягт
~ I-94 маягт
~ DSO
~ АНУ-ын Цагаачлалын алба
~ F-1 Визний статус/ ангилал
~ Визийн бусад төрлүүд
~ Оюутнууд болон солилцоогоор зорчигчдын мэдээллийн систем (SEVIS)
~ Санхүүгийн баталгаа
Гадаадын оюутнууд АНУ-д суралцах оюутны виз мэдүүлэхдээ санхүүгийн баталгаа үзүүлэх шаардлагатай байдаг. АНУ-ын цагаачлалын алба, Элчин сайдын яамны ажилтан тухайн оюутан ажил хийхгүйгээр сургалтын төлбөрөө төлж, АНУ-д амьдрах боломжтой болохыг баттай мэдэх хэрэгтэй гэж үздэг. Санхүүгийн баримт нотолгоог оюутан өөрөө эсвэл батлан даагчаараа гаргуулж болно.
Санхүүгийн баталгаа гаргахад зориулсан шаардлагын тvвшин болон тавигдах нөхцлүүдийг доорхи жагсаалтаас үзнэ үү.
~ Санхүүгийн баталгааг хичээлийн програм эхлэх эсвэл сунгалт хийхээр хүсэлт гаргасан өдрөөс эхлэн 6 сарын дотор гаргасан байх хэрэгтэй.
~ Санхүүгийн баталгаатай холбоотой бүх бичиг баримтууд англи хэл дээр хийгдсэн байх эсвэл албан ёсны орчуулгаар Англи хэл дээр хөрвүүлж, эх бичиг баримтыг хамтад нь хавсаргасан байх шаардлагатай.
~ Банкны баталгааг банкны албан бланк дээр үйлдэж, үүнд данс эзэмшигчийн нэр, дансны дугаар болон мөнгөний хэмжээг тодорхой тусгасан байх ёстой.
~ Санхүүгийн баталгаа гаргаж буй батлан даагчийн нэр нь банкны баталгаа болон банкны албан бичигт заасан нэртэй таарч байх ёстой.
~ Хадгаламжийн данс болон чекийн дансан дахь мөнгөний хэмжээг үнэлгээ хийх боломжтойгоор үзүүлэх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл төгрөгийн дансны үлдэгдэлийг үзүүлэхдээ тухайн өдрийн Монголбанкны долларын албан ханшинд дүйцүүлэн илэрхийлэх хэрэгтэй гэсэн үг юм
Статусаа солихын тулд АНУ-ын иргэнээр санхүүгийн батлан даалт гаргуулах бол:
~ Батламж бичиг (нотариатаар баталгаажуулсан)
~ Affidavit of Support (Notarized)
~ Өмнөх жилийн орлогын албан татварын буцаан олголт эсвэл спонсорын ажлын газраас гаргасан цалингийн тодорхойлолт авах хэрэгтэй.
~ Батламж бичиг (нотариатаар баталгаажуулсан)
~ Affidavit of Support (Notarized)
~ Өмнөх жилийн орлогын албан татварын буцаан олголт эсвэл спонсорын ажлын газраас гаргасан цалингийн тодорхойлолт авах хэрэгтэй.
I-20 маягт
Оюутнууд болон солилцоогоор зорчигчдын мэдээллийн системээр SEVIS дамжуулан үүсгэсэн I-20 маягтны албан ёсны нэр нь "Цагаачлалын бус оютны статусд зориулсан эрхийн гэрчилгээ - Сургалт болон хэлний чиглэлээр" "Certificate of Eligibility for Nonimmigrant, Student Status – For Academic and Language Studies" гэсэн үг юм.
Оюутнууд болон солилцоогоор зорчигчдын мэдээллийн системээр SEVIS дамжуулан үүсгэсэн I-20 маягтны албан ёсны нэр нь "Цагаачлалын бус оютны статусд зориулсан эрхийн гэрчилгээ - Сургалт болон хэлний чиглэлээр" "Certificate of Eligibility for Nonimmigrant, Student Status – For Academic and Language Studies" гэсэн үг юм.
Энэхүү маягтаар та хэн болох, хаана амьдардаг, хэзээ хичээлээ эхлэх, юу сурахаар төлөвлөсөн, ямар хугацаатай сургалтанд хамрагдах, сургалтын төлбөр, орон сууц болон бусад зардлаа суралцах хугацаандаа хэрхэн төлөх талаар мэдээллийг цагаачлалын албанд олгоно. Хэрэв та F-1 визний ангилалтай бол I-94 маягтаас гадна I-20 маягт нь таны хамгийн чухал бичиг баримт юм. Хүчин төгөлдөр I-20 маягт нь таныг хууль ёсоор АНУ-байх нотолгоо болдог.
I-539 маягт
I-539 маягт–ыг цагаач бус иргэд АНУ-д байх хугацаагаа сунгахаар өргөдөл гаргах эсвэл визний ангилал/статусаа солиход цагаачлалын албанаас шаарддаг. Та визээ сунгах болон визний ангилал/статусаа солих үедээ гэр бүл болон 21 доош насны гэрлээгүй хүүхдүүдийг өөрийн өргөдөлд тусган хамтран өргөдөл гаргагчаар оруулж болно. I-539 маягтыг I-94 маягт (Цагаач бус иргэдийн ирэх/ буцах бүртгэлийн хуудас), хүчинтэй паспорт, санхүүгийн баталгааны хамт илгээх шаардлагатай.
I-94 маягт
I-94 маягтыг (ирэх-буцах бүртгэлийн хуудас) онгоцны буудалд ирэхэд агаарын тээврийн компаний төлөөлөгчид олгодог бөгөөд энэ нь таны АНУ-д ирсэн хугацаа болон АНУ-д байх зөвшөөрөлтэй хугацаа хэзээ дуусахыг цагаачлалын албанд нотлох баримт юм. Тухайн маягтыг бөглөн цагаачлалын албаны байцаагчид үзүүлэх ёстой бөгөөд таны аялалын зорилго, АНУ-д хэдий хугацаагаар байх болон таны гадаадад оршин суудаг хаягын талаар асуулт тавьж болно.
Энэхүү цагаачлалын албаны баталгаажсан I-94 маягт нь таныг тухайн оронд хууль ёсоор ирснийг нотлох баримт бичиг юм. Нэмж хэлэхэд I-94 маягтыг АНУ-аас явахын өмнө зохих журмын дагуу буцааж өгснөөр та зөвшөөрөлтэй хугацаанаас хойш АНУ-д үлдэж, хууль дүрэм зөрчөөгүй болохоо үүгээр нотлох болно. I-94 маягтыг хулгайд алдсан нөхцөлд та ахин олж авах шаардлагатай. Та АНУ-д байх хугацаагаа сунгах юмуу статусаа солих тохиолдолд АНУ-ын цагаачлалын албанаас шинэчлэгдсэн хүчинтэй хугацаа бүхий I-94 маягтыг танд шинээр олгоно.
DSO буюу Цагаачлалын асуудал эрхэлсэн ажилтан
АНУ-ын цагаачлалын албанаас гадаад оюутнуудад боловсрол олгох зөвшөөрөлтэй сургуульд гадаадын оюутнууд болон гадаадын өргөдөл мэдүүлэгчидтэй холбоотой асуудал эрхэлсэн ажилтнаар нэг хүн байх ёстой бөгөөд тухайн ажилтныг Designated School Official (DSO) гэж нэрлэдэг. Тус ажилтан нь гадаад оюутнуудтай холбоотой мэдээллийг SEVIS-ийн бүртгэлд оруулдаг.
Мөн гадаадын оюутнуудын сургуульд элсэх, мэргэших хичээлээ өөрчлөх, сургууль солих, дадлага хийх, визээ сунгуулах, визний статусаа буцааж сэргээх, сургууль төгсөх, сургуулиас хасах зэрэг асуудлыг хариуцна. Тус ажилтан SEVIS-ийн маягт болон I-20 маягтыг олгохын зэрэгцээ эдгээр маягтанд гарын үсэг зурдаг. Оюутан бүр энэхүү ажилтантай шууд харьцах буюу гадаад оюутнуудын элсэлтийн албаны ажилтнаар дамжуулан харьцана.
АНУ-ын цагаачлалын алба (USCIS)
АНУ-ын харьяалал, цагаачлалын үйлчилгээ (USCIS) нь Дотоодын аюулгүй байдлын Департаментын дор үйл ажиллагаа явуулдаг Цагаачлал, харьяатын асуудлыг шийдвэрлэх болон Цагаачлалын үйлчилгээний бодлого, дүрэм журмыг боловсруулан гаргах асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын агент юм. АНУ-ын цагаачлалын албанаас зөвшөөрөл авахад шаардлагатай маягтууд:
I-539 маягт–ыг цагаач бус иргэд АНУ-д байх хугацаагаа сунгахаар өргөдөл гаргах эсвэл визний ангилал/статусаа солиход цагаачлалын албанаас шаарддаг. Та визээ сунгах болон визний ангилал/статусаа солих үедээ гэр бүл болон 21 доош насны гэрлээгүй хүүхдүүдийг өөрийн өргөдөлд тусган хамтран өргөдөл гаргагчаар оруулж болно. I-539 маягтыг I-94 маягт (Цагаач бус иргэдийн ирэх/ буцах бүртгэлийн хуудас), хүчинтэй паспорт, санхүүгийн баталгааны хамт илгээх шаардлагатай.
I-94 маягт
I-94 маягтыг (ирэх-буцах бүртгэлийн хуудас) онгоцны буудалд ирэхэд агаарын тээврийн компаний төлөөлөгчид олгодог бөгөөд энэ нь таны АНУ-д ирсэн хугацаа болон АНУ-д байх зөвшөөрөлтэй хугацаа хэзээ дуусахыг цагаачлалын албанд нотлох баримт юм. Тухайн маягтыг бөглөн цагаачлалын албаны байцаагчид үзүүлэх ёстой бөгөөд таны аялалын зорилго, АНУ-д хэдий хугацаагаар байх болон таны гадаадад оршин суудаг хаягын талаар асуулт тавьж болно.
Энэхүү цагаачлалын албаны баталгаажсан I-94 маягт нь таныг тухайн оронд хууль ёсоор ирснийг нотлох баримт бичиг юм. Нэмж хэлэхэд I-94 маягтыг АНУ-аас явахын өмнө зохих журмын дагуу буцааж өгснөөр та зөвшөөрөлтэй хугацаанаас хойш АНУ-д үлдэж, хууль дүрэм зөрчөөгүй болохоо үүгээр нотлох болно. I-94 маягтыг хулгайд алдсан нөхцөлд та ахин олж авах шаардлагатай. Та АНУ-д байх хугацаагаа сунгах юмуу статусаа солих тохиолдолд АНУ-ын цагаачлалын албанаас шинэчлэгдсэн хүчинтэй хугацаа бүхий I-94 маягтыг танд шинээр олгоно.
DSO буюу Цагаачлалын асуудал эрхэлсэн ажилтан
АНУ-ын цагаачлалын албанаас гадаад оюутнуудад боловсрол олгох зөвшөөрөлтэй сургуульд гадаадын оюутнууд болон гадаадын өргөдөл мэдүүлэгчидтэй холбоотой асуудал эрхэлсэн ажилтнаар нэг хүн байх ёстой бөгөөд тухайн ажилтныг Designated School Official (DSO) гэж нэрлэдэг. Тус ажилтан нь гадаад оюутнуудтай холбоотой мэдээллийг SEVIS-ийн бүртгэлд оруулдаг.
Мөн гадаадын оюутнуудын сургуульд элсэх, мэргэших хичээлээ өөрчлөх, сургууль солих, дадлага хийх, визээ сунгуулах, визний статусаа буцааж сэргээх, сургууль төгсөх, сургуулиас хасах зэрэг асуудлыг хариуцна. Тус ажилтан SEVIS-ийн маягт болон I-20 маягтыг олгохын зэрэгцээ эдгээр маягтанд гарын үсэг зурдаг. Оюутан бүр энэхүү ажилтантай шууд харьцах буюу гадаад оюутнуудын элсэлтийн албаны ажилтнаар дамжуулан харьцана.
АНУ-ын цагаачлалын алба (USCIS)
АНУ-ын харьяалал, цагаачлалын үйлчилгээ (USCIS) нь Дотоодын аюулгүй байдлын Департаментын дор үйл ажиллагаа явуулдаг Цагаачлал, харьяатын асуудлыг шийдвэрлэх болон Цагаачлалын үйлчилгээний бодлого, дүрэм журмыг боловсруулан гаргах асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын агент юм. АНУ-ын цагаачлалын албанаас зөвшөөрөл авахад шаардлагатай маягтууд:
I-134 Батламж бичигAR-11 Хаяг солих
I-102 Цагаач бус иргэний ирэх/буцах бүртгэлийн хуудсыг ахиж авах мэдүүлэг/өргөдөл
I-539 Цагаачлалын бус визний ангилал/статусыг солих, сунгахад зориулсан өргөдөл
G-884 Бичиг баримтын эх хувийг буцаах
I-824 Зөвшөөрөгдсөн өргөдөл болон өргөх бичгийн дагуу ажиллах өргөдөл
I-102 Цагаач бус иргэний ирэх/буцах бүртгэлийн хуудсыг ахиж авах мэдүүлэг/өргөдөл
I-539 Цагаачлалын бус визний ангилал/статусыг солих, сунгахад зориулсан өргөдөл
G-884 Бичиг баримтын эх хувийг буцаах
I-824 Зөвшөөрөгдсөн өргөдөл болон өргөх бичгийн дагуу ажиллах өргөдөл
.
F-1 визний статус
Цагаач бус иргэд түр хугацаагаар коллеж, их дээд сургууль, сургалт семинар, ерөнхий боловсролын сургууль, болон хэл сургалтын төв дээр бүтэн жилийн сургалтанд хамрагдахын тулд F-1 ангилалын визтэй АНУ-д ирдэг. F-1 статустай оюутны гэр бүл болон хүүхдүүд F-2 визний ангилалтай хилээр нэвтрэхийг хууль ёсны гэж үзнэ.
Сургалтын визний бусад төрлүүд
J1 виз нь солилцооны оюутны програмд хамрагдах журмын дагуу АНУ-ын Төрийн Департаментаас зөвшөөрөл авсан SEVIS DS-2019 маягт бүхий солилцооны оюутнуудад зориулсан виз юм. J-1 Солилцоогоор Зорчигдын Програмд хамрагдагсад сургууль төгсөөд эх орондоо буцаж ирэх санаа өвөрлөсөн байх ёстой. J-1 визтэй солилцооны оюутнууд АНУ-д байх хугацаандаа F-1 виз мэдүүлж болно.
Цагаач бус иргэд түр хугацаагаар коллеж, их дээд сургууль, сургалт семинар, ерөнхий боловсролын сургууль, болон хэл сургалтын төв дээр бүтэн жилийн сургалтанд хамрагдахын тулд F-1 ангилалын визтэй АНУ-д ирдэг. F-1 статустай оюутны гэр бүл болон хүүхдүүд F-2 визний ангилалтай хилээр нэвтрэхийг хууль ёсны гэж үзнэ.
Сургалтын визний бусад төрлүүд
J1 виз нь солилцооны оюутны програмд хамрагдах журмын дагуу АНУ-ын Төрийн Департаментаас зөвшөөрөл авсан SEVIS DS-2019 маягт бүхий солилцооны оюутнуудад зориулсан виз юм. J-1 Солилцоогоор Зорчигдын Програмд хамрагдагсад сургууль төгсөөд эх орондоо буцаж ирэх санаа өвөрлөсөн байх ёстой. J-1 визтэй солилцооны оюутнууд АНУ-д байх хугацаандаа F-1 виз мэдүүлж болно.
.
Мэдэгдлийг үл татгалзах буюу No Objection Statement
Энэхүү бичгийн мэдэгдэл нь АНУ-ын Элчин Сайдын Яам J-1 визтэй оюутан 2 жилийн хугацаатай гадаадын иргэний оршин суух шаардлага хангасан тул эх орондоо буцахгүй байхыг татгалзахгүй байгаа тухай АНУ-ын Төрийн Департаментад мэдэгдэж байна гэсэн үг юм.
Энэхүү бичгийн мэдэгдэл нь АНУ-ын Элчин Сайдын Яам J-1 визтэй оюутан 2 жилийн хугацаатай гадаадын иргэний оршин суух шаардлага хангасан тул эх орондоо буцахгүй байхыг татгалзахгүй байгаа тухай АНУ-ын Төрийн Департаментад мэдэгдэж байна гэсэн үг юм.
Хичээл эхлэх хугацаа:
Хэрэв та визний статусаа солихын өмнө J-1 –тэй байсан бол таны I-94 маягтны хугацаа дууссанаас хойш 1 сарын дотор олгосон I-20 маягттайгаар хичээлд хамрагдах шаардлагатай. B1/B2 визтэй хүмүүс цагаачлалын албанаас таны визний ангилал тань өөрчлөгдсөн тухай зөвшөөрлийг хүлээж авах хүртэл хичээлд хамрагдах эрхгүй байдаг. Хэрэв та F-1 статустай болох өргөдөл гаргахаасаа өмнө өөр статустай байсан бол суралцах боловсролын байгууллагын ажилтнаас хэзээ хичээлээ эхэлж болох талаар асууна уу.
B-1 ба B-2 виз нь АНУ-д аялал зуучлал, бизнес болон эмчилгээний зорилгоор түр хугацаагаар аялах зорчигчдод зориулсан цагаачлалын бус виз юм. Зорчигчид АНУ-д байх хугацаандаа B-1/B-2 визийг F-1 визний статусаар сольж болдог. H-1B нь АНУ-д тусгай мэргэжлийн дагуу түр хугацаагаар ажиллах хүмүүст олгодог цагаачлалын бус ангилалд багтдаг виз юм.
Оюутнууд болон солилцоогоор зорчигчдын мэдээллийн систем (SEVIS) Оюутнууд болон солилцоогоор зорчигчдын мэдээллийн систем (SEVIS) нь АНУ-д түр хугацаагаар суугаа цагаачлалын бус виз бүхий гадаадын оюутнууд, солилцоогоор зорчигчид болон тэдний дагалдагч нарын тухай үнэн зөв мэдээллийг хадгалдаг интернетэд суурилсан систем юм. Хичээлийн жилийн улирал тутамд таны сурч буй боловсролын байгууллага таныг SEVIS-д бүртгүүлдэг. Дотоодын аюулгүй байдлын департамент нь тус мэдээллийн системээр дамжуулан сургууль, солилцоогоор зорчигчдын програм, оюутнууд болон солилцоогоор зорчигчдын талаар мэдээллийг шууд хүлээн авдаг.
Оюутан болон солилцоогоор зорчигчдын програм нь оюутнууд болон солилцоогоор зорчигчдын мэдээллийн системээр зохицуулагддаг бөгөөд цагаачлалын бус F, M, ба J визтэй зорчигчдод зориулсан програм болон бодлогуудыг боловсруулан гаргадаг. SEVIS I-901 2004 оны 9-р сарын 1-нээс эхлэн оюутан болон солилцоогоор зорчигч бүр I-20 маягт эсвэл DS-2019-ыг гаргуулахад оюутнууд болон солилцоогоор зорчигчдын програмын хураамжыг төлдөг болсон юм.
Social Security Number (SSN) гэж юу вэ?
Social Security Number нь 9 оронтой бөгөөд тус улсын иргэн, түр оршин суугч болон Social Security Act-ын 205(c)(2)-д заасан түр хугацааны ажилчдад олгогддог баримт бичиг юм. Холбооны Засгийн газрын дэргэдэх агентлаг болох Social Security Administration нь энэхүү дугаарыг хувь хүмүүст олгоно. Үүний үндсэн зорилго нь хувь хүний татварын талаарх мэдээллийг хуримтлуулахад оршино.
Social Security Number нь 9 оронтой бөгөөд тус улсын иргэн, түр оршин суугч болон Social Security Act-ын 205(c)(2)-д заасан түр хугацааны ажилчдад олгогддог баримт бичиг юм. Холбооны Засгийн газрын дэргэдэх агентлаг болох Social Security Administration нь энэхүү дугаарыг хувь хүмүүст олгоно. Үүний үндсэн зорилго нь хувь хүний татварын талаарх мэдээллийг хуримтлуулахад оршино.
SSN юунд ашиглагддаг вэ?
Тус дугаарын үндсэн үүрэг нь Нийгмийн хамгааллын хөтөлбөрийн хүрээнд хувь хүний бүх мэдээллийг тухайн хүний хувийн дансанд хуримтлуулахад оршино. АНУ-д зөвхөн энэхүү дугаар л хувь хүний мэдээллийг цогц байдлаар агуулсан байдаг. Тухайлбал хувь хүний ажил эрхлэлтийн түүх, өвчний түүх, боловсролын талаарх мэдээлэл болон кредит түүхийн талаарх мэдээллийг агуулдаг.АНУ-ын зарим нэг иргэд тус улсад ажиллаж амьдрахад SSN зайлшгүй авах ёстой гэсэн хууль байхгүй гэж үзээд авдаггүй хэдий ч энэ дугааргүйгээр гэр бүл болох, өөрийн санхүүгийн үйл ажиллагааг зохицуулахад ихээхэн хүндрэлтэй байдаг.
SSN-ийн төрлүүд
SSN нь гурван төрөлтэй. Хамгийн эхний бөгөөд нийтлэг хэрэглэгддэг карт нь карт эзэмшигчийн нэр болон дугаарыг агуулсан байх бөгөөд АНУ-ын иргэн болон байнгын оршин суугчдад олгогдоно. Үүнээс гадна хязгаарлагдмал эрх бүхий 2 төрлийн SSN байна. Үүний нэг нь "NOT VALID FOR EMPLOYMENT" буюу ажиллах эрхгүй карт юм. Дараагийн төрлийн карт нь "VALID FOR WORK ONLY WITH DHS AUTHORIZATION" буюу Үндэсний аюулгүй байдлын газраас олгогдсог зөвшөөрлийн үндсэн дээр ажилллах эрхтэй байдаг. Уг картыг АНУ-д байгаа түр хугацааны ажилтан болон оюутнуудад мөн олгодог. Та SSN-д apply хийхдээ дараах /http://www.ssa.gov/online/ss-5.pdf/-г бөглөх шаардлагатай.
SSN нь гурван төрөлтэй. Хамгийн эхний бөгөөд нийтлэг хэрэглэгддэг карт нь карт эзэмшигчийн нэр болон дугаарыг агуулсан байх бөгөөд АНУ-ын иргэн болон байнгын оршин суугчдад олгогдоно. Үүнээс гадна хязгаарлагдмал эрх бүхий 2 төрлийн SSN байна. Үүний нэг нь "NOT VALID FOR EMPLOYMENT" буюу ажиллах эрхгүй карт юм. Дараагийн төрлийн карт нь "VALID FOR WORK ONLY WITH DHS AUTHORIZATION" буюу Үндэсний аюулгүй байдлын газраас олгогдсог зөвшөөрлийн үндсэн дээр ажилллах эрхтэй байдаг. Уг картыг АНУ-д байгаа түр хугацааны ажилтан болон оюутнуудад мөн олгодог. Та SSN-д apply хийхдээ дараах /http://www.ssa.gov/online/ss-5.pdf/-г бөглөх шаардлагатай.
Хүчин төгөлдөр SSN ямар байх вэ?
Бүсийн дугаар нь газар зүйн байршил дээр тулгуурлан эрэмбэлэгдсэн байдаг. Тухайлбал SSN-ийн бүсийн код нь ZIP кодны нэгэн адилаар АНУ-ын газар нутгийн Зүүн хэсгээс Баруун хэсэгрүү өссөн байдлаар өгөгддөг. Ихэнх кодууд нь газар зүйн байршил дээр тулгуурлагдсан байдаг хэдий ч Төмөр замын ажилчдын SSN нь харьялалаас үл хамааран 700-729 гэсэн дугаартай байдаг.Ингээд доор муж улсуудын SSN-н бүсийн дугаарыг танилцуулж байна. Та бүхэн өөрийн дугаартай тохирч байгаа эсэхийг тулган үзсэн ч болох юм. Харин дараагийн 2 орон буюу бүлгийн дугаар, болон 4 оронтой серийн дугаарыг олон нийтэд танилцуулж болохгүй тул ингээд өндөрлье.
001-003 New Hampshire
004-007 Maine
008-009 Vermont
010-034 Massachusetts
035-039 Rhode Island
040-049 Connecticut
050-134 New York
135-158 New Jersey
159-211 Pennsylvania
212-220 Maryland
221-222 Delaware
223-231 Virginia
232-236 West Virginia
237-246 North Carolina
247-251 South Carolina
252-260 Georgia
261-267 Florida
268-302 Ohio
303-317 Indiana
318-361 Illinois
362-386 Michigan
387-399 Wisconsin
400-407 Kentucky
408-415 Tennessee
416-424 Alabama
425-428 Mississippi
429-432 Arkansas
433-439 Louisiana
440-448 Oklahoma
449-467 Texas
468-477 Minnesota
478-485 Iowa
486-500 Missouri
501-502 North Dakota
503-504 South Dakota
505-508 Nebraska
509-515 Kansas
516-519 Idaho
520 Wyoming
521-524 Colorado
525 New Mexico (also 585 below)
526-527 Arizona
528-529 Utah
530 Nevada
531-539 Washington
540-544 Oregon
545-573 California
574 Alaska
575-576 Hawaii
577-579 District of Columbia
580 U.S. Virgin Islands
581-585 Puerto Rico, Guam, American Samoa
585 New Mexico (some 585 numbers)
586-699 Unassigned
700-729 Railroad Retirement Board
Сүүлийн жилүүдэд АНУ-ын Цагаачлалын албаны үйл ажиллагаа чангарч бичиг баримт шалгах, хөдөлмөр эрхлэлтэнд хяналт тавих, цаашилбал АНУ-аас албадан гаргах хүртэл арга хэмжээ авч эхэлсэн. Гэсэн хэдий ч та бүхэнд хуулиар олгогдсон эрхээ эддэх талаар дараах зөвлөгөөг өгч байна. Эдгээр эрхийн зарим нь Үндсэн хуулийн дагуу баталгаажсан байдаг хэдий ч аль муж улсад байгаагаас шалтгаалан зохицуулалт өөр өөр байх нь бий. Дараахь эрх нь таны тус улсад хууль ёсоор байгаа эсэхээс үл хамааран олгогдсон эрх юм. Өөрөөр хэлбэл таны харласан эсэх хамаарахгүй гэсэн үг.
.
Цагаачлалын албанд баривчлагдсан бол:
- Ямар ч асуултанд хариулахгүй байх
- Аль улсын иргэн болон тус улсад хэрхэн орж ирсэн тухайгаа хэлэхгүй байх
- Өмгөөлөгч авахаасаа өмнө ямар нэг бичиг баримтаа үзүүлэхгүй байх
- Хуулийн туслалцаа авахаас урьтаж тус улсаас сайн дураар гарч явах тухай баримтанд гарын үсэг зурахгүй байх
- Асуудал шүүхийн шатанд шилжихээр бол өөрийн амьдарч байгаа муж улсын шүүхээр шийдвэрлүүлэх хүсэлт гаргах
.
Цагаачлалын алба танай гэрт ирвэл:/Do you have a search warrant?/
- Эрэн сурвалжлах ажиллагаа хийхийг зөвшөөрсөн баримтыг үзүүлэхийг шаардах эрхтэй бөгөөд ямар нэг баримт үзүүлээгүй тохиолдолд гэртээ оруулахгүй байх эрхтэй
- Хуулийн туслалцаа авахаас урьтаж тус улсаас сайн дураар гарч явах тухай баримтанд гарын үсэг зурахгүй байх
- Аль улсын иргэн болон тус улсад хэрхэн орж ирсэн тухайгаа хэлэхгүй байх
- Эрэн сурвалжлах ажиллагаа хийхийг зөвшөөрсөн баримтыг үзүүлээгүй тохиолдолд ямар нэг бичиг баримтаа үзүүлэхгүй байх
- Цагаачлалын албаны хүнийг гэртээ оруулахгүй байх, гэртээ оруулбал та дээрх эрхээ эдлэхгүй болно
.
Ажил хийж байгаад баригдвал:
- Зугатаж болохгүй, бүр оролдсоны ч хэрэггүй. Тэд олохоор шийдсэн бол таныг хаанаас ч гэсэн олох болно гэдгийг анхаарах
- Ямар ч асуултанд хариулахгүй байх
- Аль улсын иргэн болон тус улсад хэрхэн орж ирсэн тухайгаа хэлэхгүй байх зэрэг нийтлэх эрх эдэлдгийг та бүхэндээ танилцуулж байна. Гэхдээ тухайн нөхцөл байдал бүр өөр өөрийн онцлогтой гэдгийг энд дурьдах нь зүйтэй. Цаашдаа зарим нийтлэг асуудлаар илүү нарийвчилсан мэдээлэл оруулах болно.
АНУ нь 30 орчим төрлийн визтэй, тэр нь дотроо 80 гаруй ангилалтай байдаг. Энэ бvгдийг нийлvvлээд тvр хугацааны виз гэдэг. Эдгээр нь дотроо АНУ-д нэвтрэх зорилго, хугацаа, тавигдах шаардлага зэргээр ялгаатай. Энэхvv тvр хугацааны визийг тодорхой хугацаагаар аялах, сурах эсвэл бизнес эрхлэх хvмvvст олгодог.
Харин байнгын оршин суух виз олголт нь өөр механизмаар зохицуулагддаг. Танд нэгэн зvйлийг сануулахад виз гэдэг бол зөвхөн АНУ-д нэвтрэх эрх юм. Харин ингэж нэвтрээд хэдий хугацаанд байж болохыг нь хил дээр Цагаачлалын албанаас тодорхойлж өгдөг. Үvнийг нь статус гэж нэрлэдэг. Статус дээрх хугацаа буюу таны АНУ-д байх хугацааг таны аяллын зорилгоос хамааруулан цагаачлалын албаны байцаагч тодорхойлно. Тэгэхээр виз болон статус гэдэг хоёр ялгаатай ойлголт гарч ирж буйг анхаараарай.
Виз нь зөвхөн АНУ-д ороход хvчинтэй буюу тvvнийг гадаадад, элчин сайдын яам, консулын хэлтэсээр дамжуулан олгодог. Харин статус нь зөвхөн АНУ-д байхад хvчинтэй байдаг тул тvvнийг АНУ-ын дотор Цагаачлалын албанаас олгодог.
АНУ-ын виз авсан хэрнээ хил дээрээс буцах тохиолдол цөөнгүй гардаг. Үvн дээр л виз болон статус хоёрын ялгаа харагддаг. Виз бол АНУ-д орох эрх боловч заавал оруулах баталгаа биш. Хилээр нэвтрvvлэхгvй байх эрх нь цагаачлалын албаны байцаагчид байдаг бөгөөд хэрэв сэжигтэй санагдвал байцаагч холбогдох байгууллагуудаас таны талаар лавлаж, тодруулж, бүр таныг АНУ-ын хилээр нэвтрvvлэхгvй байх эрхтэй. Нэвтрvvлэхээр болвол АНУ-д ямар хугацаанд байж болохыг тань таны АНУ-д орох зорилгоос чинь хамааруулан зааж өгдөг.
Та АНУ-д байх хугацаандаа статусаа зөрчвөл статусгүй (Out of Status) буюу хууль бусаар оршин суугч (Illegal or Undocumented Alien) болж хувирна. Монголчуудын статусгvй болдог хамгийн тvгээмэл шалтгаан нь АНУ-д байх хугацааг хэтрvvлэх явдал юм. Тухайлбал, оюутан сурна гэж ирээд сургуулиа орхисноос болж сургуулиараа дамжуулан статусаа сэргээлгэх боломжгvй болох, сургуулиа төгссөн хойно АНУ-д хууль бусаар vлдэх гэх мэт.
.
Түүнээс гадна статусынхаа бусад нөхцлийг зөрчиж ажил хийх эсвэл хэрэг төвөгт холбогдох зэргийг дурьдаж болно. Статусгvй болно гэдэг нь бидний хэлж заншсанаар “харлах” гэдэг ойлголт юм. Нэгэнт статусгvй болвол маш олон сөрөг vр дагавар гарна. Юуны өмнө, цагаачлалын ямар нэгэн эрхгvй болно. Тухайлбал, дахин статусынхаа хугацааг сунгуулах, статусаа солиулах, Ногоон карт авах боломжгvй болдог.
.
Статусгvй болсноор баригдах, ачигдах магадлалтай. Өөрөөр хэлбэл Цагаачлалын албанд статусгvй болж бvртгэгдсэн тохиолдолд Цагаачлалын шvvхээс таныг албадан гаргах шийдвэр гаргах бөгөөд та тухайн мэдэгдэлд заасан хугацаанд АНУ-аас гарахгvй бол таныг баривчилж, албадан гаргана гэсэн vг. Хамгийн аюултай нь та статусгvй байсан хугацаанаас шалтгаалан АНУ-д дахин орох эрхгvй болдог. Тухайлбал, 6 сараас дээш хугацаагаар хууль бусаар байсан бол 3 жил, нэг жилээс илvv хугацаанд байсан бол 10 жил АНУ-д орох эрхгvй болдог.
